Op Internationale Vrouwendag staat BOEi stil bij vrouwen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de gebouwen die BOEi beheert. Soms stonden zij op de voorgrond als initiatiefnemer of bestuurder, soms werkten zij op de achtergrond als stille kracht. Welke rol zij hierin ook hebben gespeeld, hun inzet is belangrijk geweest bij het behoud en succesvolle herbestemming van ons cultureel erfgoed. Vandaag zet BOEi vier van deze vrouwen in de schijnwerpers.
Agneta van Marken van het Groote Kantoor
Agneta Wilhelmina van Marken – Matthes (1847 – 1899) was de vrouw van industrieel Jacques van Marken, oprichter van de Nederlandse Gist-en Spiritusfabriek in Delft. Agneta droeg veel bij aan het succes van het bedrijf. Zo deed zij de administratie en hield zij contact met de werknemers en hun gezinnen. Maar Agneta bepaalde in hoge mate ook het sociale beleid van de onderneming van haar man. Ze had een sterke interesse in sociale hervormingen en zette zich in voor het welzijn van arbeiders en hun gezinnen. Ze stimuleerde onder andere betere huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg voor de werknemers van de fabriek. Zo speelde zij dus een belangrijke rol achter de schermen van de Gistfabriek.
In 1883 werd met eigen middelen en een bijdrage van Agneta’s moeder naast de gistfabriek een oliefabriek opgericht. Dit droeg bij aan de verdere groei van de onderneming. In 1909 overleed zij, drie jaar na de dood van haar man. Bij haar overlijden schreven de kranten: ‘Nooit zou Van Marken de man van betekenis zijn geworden, die hij is geweest, zonder Agneta’. Honderd jaar later werd zij zelfs een gedenkboek voor de Van Markens Stichting genoemd als de ‘moeder van de fabriek’.
Vandaag de dag herinnert het Groote Kantoor in Delft nog aan de nalatenschap van Jacques van Marken en zijn vrouw. Dit kantoorgebouw werd in 1907 gebouwd als hoofdkwartier voor de Koninklijke Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek. In het indrukwekkende gebouw was ook ruimte voor de directie van de Nederlandse Olie Fabrieken en een kleine ruimte voor de lijmfabriek. De ontwerpers K. Muller en B. Schelling hielden rekening met de indeling van de fabrieksterreinen: de linkervleugel was bestemd voor de Gist (waar de fabriek links van het gebouw lag) en de rechtervleugel voor Calvé (waar het terrein rechts van het gebouw zich bevond). Het gebouw is nu in handen van BOEi en wordt momenteel gerestaureerd.
Recent dook een fotoalbum op van Agneta van Marken, dat een aardig beeld geeft van de vrouw van de Gist- en Spiritusfabriek. Omroep Delft maakte hier een mooie reportage over.
Elizabeth Bax van de Sareptahof
Elisabeth Bax, geboren in 1831 in een Nederlands Hervormd domineesgezin, zette zich jarenlang in voor evangelisatiewerk. Geïnspireerd door haar geloof en het helpen van mensen in nood, erfde zij in 1874 een aanzienlijke som geld van een weldoener, J.J. Janssen. Met deze erfenis liet zij het Sareptahof bouwen, een statig hofje in Zutphen, bedoeld om weduwen zonder inkomen een tehuis te bieden. Buurtbewoners vonden de woningen veel te groot vonden voor acht arme bewoonsters. Maar Elisabeth trok zich daar niets van aan. Zelf besloot zij in het bovenhuis te gaan wonen.
Na haar overlijden in 1917 bleef het hofje jarenlang in gebruik als opvang voor vrouwen. Zo is het Sareptahofje een blijvend voorbeeld van sociaal erfgoed geworden. Wat begon als een initiatief om arme weduwen een veilige woonplek te bieden, groeide uit tot een monumentaal hofje dat generaties alleenstaanden heeft gehuisvest. Na een zorgvuldige restauratie en herbestemming door BOEi is de Sareptahof nog altijd een woonplek voor zeven alleenstaanden. Gezamenlijk beheren en onderhouden zij deze woonplek.
Het verhaal over Elizabeth Bax kun je hier lezen.
Dorothe Lucassen van de Cereolfabriek
In de Utrechtse wijk Oog in Al stond meer dan 100 jaar lang een fabriek die olie en lijnkoeken produceerde. Uit lijnzaad werd olie geperst, die gebruikt kon worden voor bijvoorbeeld margarine, terwijl uit de overblijfselen lijnkoeken werden gemaakt voor het vee. In de jaren vijftig werd lijnzaad vervangen door soja en breidde de fabriek zich nog meer uit. In 1990 kreeg de fabriek een nieuwe naam: de Cereolfabriek. Door de jaren heen breidde de stad uit, waardoor de fabriek plotseling midden in een woonwijk stond. Dit leidde tot klachten over stank en geur, waarna actiecomités werden opgericht om de fabriek te sluiten. Dorothe Lucassen was vanaf dat moment betrokken bij de ontwikkelingen. Uiteindelijk lukte het om de fabriek uit te kopen.
In 2008 verwoestte een brand vrijwel alles, behalve de buitenkant van het gebouw. Lange tijd bleef onduidelijk wat er met de locatie moest gebeuren. Sommigen pleitten voor de bouw van appartementen, terwijl anderen de plek liever een buurtfunctie gaven. Dorothe behoorde tot die laatste groep en speelde een actieve rol in de toekomstplannen voor het gebouw. Zo maakte zij zich hard voor een nieuwe functie die recht deed aan de buurt en het verleden van de fabriek. Dankzij haar inzet kreeg de Cereolfabriek een tweede leven als centrale ontmoetingsplek, met onder andere een bibliotheek, grand-café en wijkcentrum. Als directeur van Het Wilde Westen ontwikkelt, initieert en organiseert zij vanuit de Cereolfabriek talloze activiteiten en faciliteiten op het gebied van kunst en cultuur.
Een interview met Dorothe kun je hier terugkijken.
Conny Vos-Spiering van Centrale Markthal
Conny Vos-Spiering werkte in de jaren zestig in de fruithandel van haar vader. Dagelijks reed zij op haar brommertje naar de Centrale Markthal in Amsterdam waar zij als boekhoudster een net zo’n belangrijke bijdrage leverde aan de dagelijkse bedrijfsvoering als haar vader en haar twee broers. Toch prijkte niet ook haar naam op het uithangbord, toen haar broers de zaak van hun vader overnamen. Het bleef bij ‘Gebroeders Spiering’. Een teleurstelling die haar nog lang heeft achtervolgd.
Het verhaal van Conny illustreert hoe vrouwen een cruciale, maar vaak onderbelichte rol speelden in familiebedrijven en handel. Haar behoefte aan erkenning en gelijke kansen sluit aan bij het bredere thema van Internationale Vrouwendag.
Lees hier haar verhaal
