Waar in Nederland staan nog koeltorens? Die vraag stelde ik jullie vorige maand en de antwoorden stelden niet teleur! Inmiddels heb ik een lijst van tien locaties met in totaal zeker zeventien koeltorens. Ook de lijst met inmiddels gesloopte koeltorens is aangevuld en staat nu op elf locaties.
Voordat we verder gaan eerst een rectificatie: de koeltorens die zijn toegewezen aan Frederik van Iterson (1877-1957) zijn ontwikkeld door ingenieur Gerard Kuypers (1881-1941). Hij ontwikkelde ze in 1918 samen met Van Iterson en verkreeg een octrooi voor de zelfdragende hyperboloïde (hol gebogen) constructie van gewapend beton. Het succes werd later toegewezen aan Iterson.[1]
Wat ik heb geleerd uit de diverse berichten die ik van jullie ontving is dat er nog veel koeltorens in bedrijf zijn. De meeste van deze koeltorens zijn gedocumenteerd in de Atlas Leefomgeving.
Deze koeltorens (natte koeltorens genoemd) zijn meestal koeltorens met een ventilator. Ze zijn – bij slecht onderhoud of beheer – een besmettingsbron van legionella. Volgens de Atlas van de Leefomgeving zijn er ongeveer 4000 van deze koeltorens in Nederland. Ze staan vaak op daken, of zijn daarin weggewerkt en zijn daarom niet snel te herkennen. Denk bijvoorbeeld aan kantoorgebouwen, ziekenhuizen, theaters, bioscopen, grote onderwijsinstituten, hotels en congresgebouwen, grote sportaccommodaties, ijsbanen, fabriekshallen, datacenters, grootwinkelbedrijven, kassencomplexen, luchthaventerminals, elektriciteitscentrales, chemische fabrieken, verffabrieken en kunststof producerende bedrijven.
Diverse mensen noemden als mooi voorbeeld de nooit in gebruik genomen koeltoren van Wunderland Kalkar. Deze koeltoren hoort bij de kerncentrale Schneller Brüter in het Duitse Kalkar. Deze in 1985 opgeleverde kerncentrale is nooit in gebruik genomen. Het terrein van de centrale is in 1995 een pretpark met hotels e.d. geworden onder de naam Kernwasser Wunderland, en later Wunderland Kalkar. De koeltoren is aan de buitenzijde beschilderd met een berglandschap en in gebruik als klimmuur.
Een aparte categorie blijken de koeltorens van brouwerijen te zijn. Dit zijn geen koeltorens waarin proceswater werd gekoeld maar torens waarin de koeling, vergisting en lagering van bier plaatsvond. Bovenin deze torens bevindt zich eenn koelschip onder een tentachtig dak met beluchtingsopeningen. Deze torens werden hoofdzakelijk tussen 1910 en 1930 toegevoegd aan bestaande brouwerijen. De in de vorige blog genoemde koeltoren in Westdorpe van brouwerij Van Weas Boots is een voorbeeld van een dergelijke toren.
De zoektocht kreeg voor mijzelf nog een gezellig staartje. Ik ging onlangs met mijn zus en nichtje van een half jaar op familiebezoek in Zuid-Limburg. En dat was vlak bij Simpelveld. Jullie raden het al, er moest een d-tour naar de koeltoren in Simpelveld op het programma. Wij gingen enthousiast op zoek naar het adres. Op luchtfoto’s was de toren niet echt goed te onderscheiden en konden we er ook geen weg naartoe vinden. Wij dachten ‘Zo groot is Simpelveld niet. Die koeltoren is vast niet te missen.’ Wij parkeerden zo dichtbij mogelijk, pakten de baby in en gingen op zoek. Dichtbij het punt waar volgens de RCE de toren moest zijn konden we niet komen. We dwaalden wat door de wijk en besloten een dame met een hond aan te spreken. De redenatie was: iemand die haar hond uitlaat moet toch de omgeving goed kennen. De dame kende de buurt goed maar een koeltoren ‘zoals bij de mijnen?’ die had ze hier nog nooit gezien. Ze was vooral geïnteresseerd in de schattige baby met bolle wangen die we bij ons hadden. Wel had ze een tip hoe we iets dichter bij de aangegeven locatie konden komen.
Uiteindelijk vonden we het puntje van de toren vlak achter een woonhuis. Op foto’s van Wikimedia is het geheel een stuk beter te zien. Erg nuttig was de d-tour dus niet, maar leuk was het wel.
Voor de liefhebber nog een aantal mooie afbeeldingen:
Bronnen:
– H. Buiter, PIE rapportenreeks 6 Bierbrouwerijen, Zeist 1994
– Atlas voor de Leefomgeving
[1] Vriendelijke mededeling Ronald Stenvert
Door Kim Heuvelmans
Foto header: Koeltorens van de electrische centrale in Hengelo in 1986. Bron: Marcel Overbeek.
