Dit artikel maakt deel uit van het boek KIJK!, over 25 jaar herbestemmen door BOEi. Als u via een BOEi-obligatie mee gaat investeren, dan krijgt u dit boek cadeau.
Dit project werd ‘voor de poorten van de hel weggesleept’, zegt Sylvia Pijnenborg, adjunct-directeur van BOEi. Het ziekenhuis stond sinds 2011 leeg, de sloopvergunning was rond, in 2015 zou het voormalige Zuiderziekenhuis in Rotterdam plat gaan. Het deed veel Rotterdammers, zeker die ‘op Zuid’ waren geboren en getogen, veel pijn. Het ziekenhuis speelde in veel levens een belangrijke rol. Maar de nieuwe eigenaar van het vastgoed was onverbiddelijk. Na sloop wilde hij hier nieuwe woningen laten bouwen.
Het Cuypersgenootschap, dat zich inzet voor het behoud van 19e en 20e -eeuws bouwkundig erfgoed, verzette zich van meet af aan tegen sloop. Het genootschap kaartte de voorgenomen sloop medio 2014 nog één keer aan, omdat er net een nieuwe gemeenteraad was aangetreden. En jawel: daar was ineens animo voor het behoud van een complex waar duizenden Rotterdammers, om welke reden dan ook, een belangrijke band mee voelden. Er was al teveel weggebombardeerd en later gesloopt
Monumentenstatus
Het genootschap deed tactisch snel een aanvraag voor een monumentenstatus voor het ziekenhuis. Dat maakte sloop voorlopig even onmogelijk en bovendien ontstond er zo tijd om nog eens goed te onderzoeken of behoud en herbestemming écht geen optie waren. BOEi stapte samen met Stadsherstel Rotterdam in die ,,window off opportunity’’ en deed het voorstel aan de wethouder om mee te denken en ging in gesprek met de eigenaar van het leegstaande ziekenhuis. Die laatste was natuurlijk not amused dat zijn sloop- en nieuwbouwplannen in de wacht werden gezet, maar ging morrend akkoord met een door de gemeente gewenst nieuw stedenbouwkundig onderzoek. Dat leidde in nog geen 6 weken tot een plan en een oplossing.
Architect Joris Molenaar was ook een fel tegenstander van de sloop en had dat eerder in lokale media ‘een historische vergissing’ genoemd. Het ziekenhuis maakt deel uit van Tuindorp Vreewijk, cultuurhistorisch gezien een gaaf stukje Rotterdam, dat een stedenbouwkundige en architectonische eenheid vormt. Maar Vreewijk werd in 2007 ook aangewezen als één van de 40 grootste probleemwijken van Nederland. Actie van de bewoners leidde tot aanwijzing als rijksbeschermd stadsgezicht en een verbeterprogramma en dus middelen om te investeren. Woningbouwcorporatie Havensteder steekt sindsdien veel energie in verbetering. Molenaar: “Als je zo’n wijk uit het slop wilt halen moet je aanhaken bij de positieve kwaliteiten die er al zijn. Niet alles weg bulldozeren maar het bestaande inzetten. Het ziekenhuiscomplex is zo’n kwaliteit in het hart van de buurt.”
Gymnasium
Dus werd het Zuiderziekenhuis een centraal onderdeel van een nieuwe wijk. De gemeente deed daarbij een essentiële duit in het zakje: in het oude Poortgebouw zou een gymnasium kunnen komen; het eerste ,,op Zuid’’. Binnen vier weken waren de kaarten voor het Zuiderziekenhuis compleet anders geschud.
De ontwikkelaar werd gecompenseerd en haakte af, een nieuwe ontwikkelaar (Impact) stapte in. Architectenbureau Molenaar & Co kreeg na een selectie opdracht om de transformatie van Poortgebouw naar gymnasium te doen en het bureau kon ook aan de slag met de herbestemming van het Hoofdgebouw – het zogenaamde Carré – en de aanpalende Paviljoens; dat worden nu woningen. Alhoewel het nieuwe plan eind 2014 snel tot stand kwam kost het toch zo’n 9 jaar om alles te realiseren.
Traditioneel zakelijke stijl
Het ziekenhuis-ensemble is een ontwerp uit 1929 van ir. W. G. Witteveen en architect A. van der Steur, beiden destijds hoofdontwerpers van Gemeentewerken Rotterdam. Van der Steur ontwierp ook Museum Boijmans van Beuningen. ‘Het Zuider’, zoals het al snel heette, ging in 1939 open. Molenaar: “Het ziekenhuis kende een planvormingsproces van bijna 20 jaar, steeds werden de plannen weer aangepast en het is een staalkaart van hoe er gedacht werd over ziekenzorg. Het is gebouwd in traditioneel zakelijke stijl. Een bakstenen kolos met pannendaken. Maar het is heel gaaf: er zit een mooie draagstructuur en veel repetitie in het gebouw, onder meer van de stalen ramen.” Uiteraard worden de historische gebouwen verduurzaamd: “aan de binnenkant komt een hele nieuwe thermische schil.”
Emotionele lijntjes
Een open dag die BOEi en Impact een paar jaar geleden organiseerden om de nieuwe woningen te promoten, trok honderden Rotterdammers naar de Groene Hilledijk. Joris Molenaar: “Aan de massa mensen die daar op af kwam, zie je hoe enorm veel emotionele lijntjes zo’n ziekenhuis heeft in de samenleving”. Hij is vooral erg blij met de komst van het Zuider Gymnasium naar het voormalige ziekenhuisterrein, zegt Molenaar. “Onderwijs is natuurlijk een fantastische herbestemming voor het Poortgebouw en een impuls voor Rotterdam Zuid. Daarmee geef je zo’n complex meteen weer veel betekenis voor de toekomst van dit stadsdeel.”
Wandschildering gerestaureerd
De scholieren kunnen straks meteen kennismaken met bijzondere wederopbouwkunst. Via crowdfunding en een bijdrage van Stichting Vrienden van BOEi kon een wandschildering worden gerestaureerd. Een kleurrijk en idealistisch werk van de hand van Louis van Roode. De Rotterdamse kunstenaar maakte het in 1949 op de wanden van de ‘eetzaal voor zusters’ in het Poortgebouw. Zo kon iedereen kosteloos genieten van kunst, was de achterliggende sociale gedachte. Het thema droeg Van Roode zelf aan. Zijn werk verbeeldt in drie delen en over drie wanden hoe ,,eenzaamheid via gemeenschapszin kan transformeren naar levensblijheid’’. “Een topper”, volgens een deskundige van de Bond Heemschut. Het bevindt zich straks in de mediatheek van het Zuider Gymnasium en is nog steeds zeer actueel in een wijk waar veel leerlingen een migratieachtergrond hebben.
Aangesproken door dit bijzondere verhaal? Met een BOEi-obligatie kunt u ook investeren in de toekomst van oude gebouwen. En het boek krijgt u van ons cadeau!
