Dit artikel maakt deel uit van het boek KIJK!, over 25 jaar herbestemmen door BOEi.
Iedereen die voor het eerst de hal binnenkomt is verrast en onder de indruk, zegt Joost de Bruijn, ontwikkelmanager bij BOEi. “Het is echt van wów! Absoluut imponerend. Het voelt als een enorme stationshal van 100 jaar oud. Je kijkt dwars door het gebouw heen en de lichtstraat met gekleurde glazen plaatjes is van grote schoonheid.”
Klapstuk
De buitenkant van dit voormalige hoofdkantoor van DSM (en voorgangers Koninklijke Gist-Brocades en Koninklijke Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek) in Delft is ook fraai, maar de hal vormt het klapstuk. Het Grote Kantoor werd in 1907 in gebruik genomen en het was voor die tijd erg innovatief, zegt De Bruijn. “Overal in het gebouw komt daglicht. Het is licht en transparant. Dat was voor die tijd absoluut niet vanzelfsprekend, dat elke werkplek daglicht had.” Maar die zorg voor het welzijn van ‘zijn’ personeel kenmerkte Jacques van Marken, in 1869 de grondlegger van het bedrijf. Een biografie die in 2019 over Van Marken verscheen, omschrijft hem als ‘de eerste sociale ondernemer van Nederland’.
Industrieel vervaardigde gist
Van Marken startte hier na zijn afstuderen met de productie van industrieel vervaardigd gist (voor brood), en stond daarnaast aan de wieg van een aantal andere belangrijke Nederlandse ondernemingen zoals De Nederlandsche Oliefabriek (later Calvé, nu onderdeel van Unilever) en de niet meer bestaande Lijm- en Gelatinefabriek. Allemaal gevestigd in Delft. Van Marken (zoon van een dominee) zag het als zijn plicht als ingenieur en industrieel om de werk- en leefomstandigheden van fabrieksarbeiders te verbeteren. Hij initieerde bij zijn gist- en spiritusfabriek de oprichting van een ondernemingsraad, een ziekenfonds, een steunfonds voor weduwen en wezen, een bibliotheek en liet een woonwijk voor zijn werknemers bouwen, het (naar zijn vrouw vernoemde) Agnetapark. Hij ging er zelf ook wonen, wat sommige werknemers natuurlijk als ongewenste controle van hun privéleven beschouwden. Van Marken heeft als industrieel bijzonder veel betekend, maar hij was absoluut niet uit op persoonlijke bekendheid. Zijn naam is bij het publiek veel minder bekend dan bijvoorbeeld die van Frits Philips.
Hoofdkantoor in Zuid-Limburg
Deze Gistfabriek staat met andere fabrieken, kantoren en laboratoria, op de Biotech Campus Delft en is een onderdeel van DSM, waarvan het hoofdkantoor in Zuid-Limburg staat. De gistproductie in Delft draait -in een eigentijds fabrieksgebouw vlak achter Het Grote Kantoor- nog steeds op volle toeren, zegt directeur Fedde Sonnema van DSM Delft. “Maar het Grote Kantoor zelf is al meer dan 15 jaar niet in gebruik. DSM heeft de ruimte niet meer nodig.” Het Grote Kantoor werd in 2019 nog wel benut tijdens de viering van het 150-jarig jubileum van DSM Delft en haar voorgangers. Er was destijds een expositie te zien over de historie van het bedrijf en over de rol van microbiologie en biotechnologie in verleden, heden en toekomst. Daar kwamen 200.000 mensen op af.
Sonnema kreeg de afgelopen jaren ‘bijna elke maand’ wel bericht van een projectontwikkelaar, die het lege gebouw graag wilde kopen om er appartementen in te maken, vertelt hij. “Maar dat gaat helemaal niet. Het Grote Kantoor staat vlakbij een werkende gistfabriek. Dat beperkt de gebruiksmogelijkheden natuurlijk nogal.” Van leegstand wordt het gebouw natuurlijk niet beter, zeg Sonnema. “We hebben altijd aan onze onderhoudsplichten voldaan, maar we willen het niet nóg eens 15 jaar leeg laten staan, dan verpietert het. Omdat DSM het gebouw niet nodig heeft, wil DSM niet investeren in de noodzakelijke restauratie. BOEi leek ons de aangewezen partij om de historische waarde veilig te stellen, de restauratie te initiëren en de exploitatie daarna op zich te nemen.”
Representatieve doeleinden
Begin 2021 werd BOEi voor 1 euro de nieuwe eigenaar, met de (forse) verplichting om Het Grote Kantoor te restaureren. Sonnema: “In de overeenkomst is vastgelegd dat DSM de hal een aantal keer per jaar mag gebruiken voor representatieve doeleinden. Het heeft voor ons grote historische waarde en het is charmant om die link met de historie van ons bedrijf te behouden.”
Het zal naar verwachting minstens drie jaar duren voor Het Grote Kantoor klaar is om nieuwe huurders te ontvangen, verwacht Joost de Bruijn. Restauratie van dak en gevels zowel aan binnen- als buitenzijde, is noodzakelijk. “En het is natuurlijk onze intentie om flink te verduurzamen. Waar mogelijk gaan we isoleren en we willen straks restwarmte van de fabriek gaan gebruiken.” De kantoorstructuur zoals die nu in het pand zit is absoluut achterhaald, zegt De Bruijn. “Het zijn lange gangen met deuren en hokjes erachter. Zo’n oud cellenkantoor is niet meer van deze tijd. We gaan zorgen voor een meer open karakter en de hal krijgt een gemeenschappelijke functie.” De potentiële huurders staan al te dringen.
Meer weten over ‘KIJK!, 25 jaar herbestemmen in Nederland’? Op onze website leest u meer over het boek en hoe u een exemplaar van dit bijzondere boek kunt bemachtigen.
