Dit artikel maakt deel uit van het boek KIJK!, over 25 jaar herbestemmen door BOEi.
Middenin Leidsche Rijn, één van de grootste Vinexwijken van Nederland, staat een monumentale boerderij tussen de nieuwbouw. ‘Eerste steen gelegd 11 juni 1900 door E.M van Beuningen’ is in een gevelsteen aan de voorkant gebeiteld. In de zijgevel zit een recentere gevelsteen die meldt dat de boerderijenstichting Utrecht De Hoef in 1997 uitriep tot ‘boerderij van het jaar’. De provincie Utrecht kwam met subsidie over de brug uit het provinciaal Parelfonds.
Sloop was optie
Maar in datzelfde jaar werd vooral gepraat over mogelijke sloop van de boerderij, die toen nog geen monumentale status had. Eigenaar H. A. van Beuningen had boerderij en grond net verkocht aan de gemeente Utrecht. Dit hele agrarische gebied aan de westkant van de stad en de A2, kreeg een nieuwe toekomst als woonwijk: Leidsche Rijn.
Meer dan 160 jaar pachtten diverse generaties Uiterwaal deze grond aan de Hogeweide. De toekomst van het melkveebedrijf stond al jaren ter discussie, dat was niks nieuws voor de familie. Bosbouw, tuinbouw, snelweg, huizen: de gemeente Utrecht had al decennialang steeds nieuwe plannen voor deze interessante locatie, zo dicht bij de stad. Maar met de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (Vinex) ging de kogel in heel Nederland en dus ook in Utrecht (destijds 230.000 inwoners), door de kerk. Rond de eeuwwisseling verhuisden de eerste mensen naar de nieuwe uitbreidingswijk Leidsche Rijn. In 2025 zullen er naar verwachting 100.000 mensen wonen: net zoveel als in steden als Delft of Deventer.
Het bedrijf van de familie Uiterwaal verhuisde naar Biddinghuizen. Maar deze historische boerderij uit 1900 staat er nog steeds. In het stedenbouwkundig plan voor de nieuwe wijk werden talloze historische gebouwen, dijkjes en waterlopen geïntegreerd. Boerderij De Hoef mocht ook blijven. Op de veertig hectare grond waar de koeien altijd graasden, staan nu 1200 woningen.
IJzeren stalvensters
De gemeente Utrecht kocht de eigenaar van de boerderij uit en verhuurde het gebouw aan de PKN (Protestantse Kerk Nederland) en een uitvaartondernemer. Maar na een paar jaar wilde de gemeente van het beheer van de boerderij af. De hooiberg stond op instorten en de opstallen waren eigenlijk nooit goed aangepakt: een agrariër en projectontwikkelaars hebben nu eenmaal andere prioriteiten. Alleen de ijzeren stalvensters waren in de jaren zestig of zeventig vervangen door betonnen exemplaren, er moest bouwkundig heel wat gebeuren. Overleg met verschillende gebruikers, een restauratie: dat liet de gemeente graag aan een andere partij over. BOEi leek de uitgelezen kandidaat voor die rol als nieuwe eigenaar.
Levend gebouw
Dat ís BOEi natuurlijk ook, zegt ontwikkelingsmanager Han Wartna van BOEi, maar de onderhandelingen verliepen niet direct vlot. ‘De gemeente keek met andere ogen naar het gebouw. Zij zagen het als een object dat geld waard was, dat je eenvoudig van de hand kon doen. Wij zagen een levend gebouw, met mensen die er omheen wonen, die er werken en verblijven en voor wie die plek heel bijzonder en belangrijk is. Dat wil je als eigenaar waarborgen. Je wilt met dat gebouw een rol van betekenis spelen voor de mensen in de buurt.’
De deal kwam uiteindelijk rond. De huurders wilden graag in de boerderij blijven en in overleg werd de indeling aangepast en kon een flinke verbouwing en restauratie starten. Er melden zich tijdens de restauratie ook nog nieuwe huurders, zodat daarvoor de voormalige wagenschuur aangepakt kon worden.
Betere indeling
In de nu opgeknapte en beter ingedeelde boerderij kwamen de oude huurders terug. In de voormalige wagenschuur huizen een organisatie die dagbesteding organiseert voor mensen met een verstandelijke beperking, een centrum voor natuurgeneeskunde en een buitenschoolse opvang. De huurders werken nauw samen en huren gezamenlijk van BOEi.
Het voormalige erf van de boerderij – een halve hectare groot- is getransformeerd in een prachtige natuurspeeltuin met veel groen, water, modder en áltijd aanloop van (groot)ouders met kinderen uit de buurt. De originele hooischuur was zwaar vervallen en niet meer te redden. Er kwam een nieuw speeltuingebouw dat was geïnspireerd op de originele schuur, zegt Iris Vernooij van BOEi, die de bouwkundige begeleiding deed. ‘Dit is ook weer een zeshoekig gebouw, maar wel een slag groter. Het originele dak rustte op drie palen en kon met katrollen omhoog worden gehesen. De drie stalen palen zijn nu nieuw, maar de katrollen zijn nog wel origineel. Het dak is nu geïsoleerd, dat kan dus niet meer bewegen. Het gaat vooral om de aanblik die aan de oude schuur doet denken.’ Er zitten (natuurlijk) wc’s in het gebouwtje, en een loket voor limonade, ijs en kleine snacks. Er is een keukentje en ruimte om een kinderfeestje te vieren als dat buiten niet kan. De speeltuinvereniging regelt alles rondom de exploitatie.
Net als in de boerderij is bij het speeltuingebouw sprake van ‘huurderszelfbestuur’. Zo heeft BOEi één aanspreekpunt en regelen de huurders veel zaken onderling. BOEi is van de hardware, de huurders van de software.
De voorgevel van de boerderij ziet er anno 2021 fraai opgeknapt en authentiek uit. Achter een groen-wit ijzeren hek een mooie siertuin met hortensia’s en een grasveld. Donkergroene luiken voor de ramen, sierankers in het metselwerk en natuurstenen decoraties rond de vensters. Aan de linker- en rechterkant onder de rieten kap zitten twee fraaie ronde plaquettes in blauw wit tegelwerk van een vrouw met een koe, en een man met een paard.
Oase van rust en groen
De Hoef is zo een fraai ensemble tussen de nieuwe woningen. Historisch aan de voorkant, eigentijds aan de achterkant. Ondanks het levendige gebruik is het ook een oase van rust en groen. Buurtbewoners zijn erg betrokken bij het reilen en zeilen, en zetten zich als vrijwilliger in voor de speeltuin en omgeving. De verschillende functies op het nieuwe erf zijn met elkaar verweven en versterken elkaar. Zo is de monumentale boerderij nu een warm kloppend hart voor iedereen in de buurt.
Meer weten over ‘KIJK!, 25 jaar herbestemmen in Nederland’? Op onze website leest u meer over het boek en hoe u een exemplaar van dit bijzondere boek kunt bemachtigen.
