Veel mensen zijn blij dat de historische gebouwen en schoorstenen van de Enka behouden zijn gebleven, want zo blijft het verhaal van het verleden zichtbaar in de nieuwe wijk. Maar die verhalen zijn natuurlijk niet allemaal positief. Het werken op de fabriek kon hard zijn, de omstandigheden ongezond. Het is niet alles goud wat er blinkt. Gelukkig willen mensen ons ook die verhalen vertellen. We kregen een reactie van mevrouw van Egter, die na een lovend bericht in AD.nl ons toch even iets wilde zeggen:
“Geachte heer Boon,
Zojuist las ik op AD.nl het artikel over het behoud van de Enka schoorsteen. Daar staat genoemd dat deze moeten worden behouden omdat zij het verhaal vertellen over de industrialisatie van Nederland. Graag wil ik u ook de keerzijde van dit verhaal vertellen, omdat ik mij afvraag of dit bij u bekend is. Niet elke Edenaar is blij met het behoud van deze schoorsteen.
De broer van mijn moeder, de heer E. Barten, heeft zijn gehele werkzame leven gewerkt bij de Enka. Zoals u zich kunt voorstellen is dit een hele lange periode geweest van meer dan 40 jaar. Dagelijks reed hij op de fiets met broodtrommel onder de bagagedrager richting de fabriek. Er was sprake van een grote loyaliteit. Hij werkte in de spinnerij, droeg een overall, en was een van de velen. Met hem werkte ook veel mensen uit de Betuwe. Met bussen vol kwamen zij richting Ede. De fabriek had inderdaad een grote aantrekkingskracht en zorgde vóór veel werk.
Na enige tijd maakte hij ‘promotie’, werkte in het magazijn, en droeg een stofjas. U moet zich voorstellen dat wisseling van functie en daarbij behorende kleding iets deed met status en aanzien. In onze tijd en ogen een futiliteit.
Hoe schrijnend dat op enig moment dit alles veranderde. Hij en enkele collega’s werden aangewezen om de binnenzijde van de schoorsteen schoon te maken. U kunt zich voorstellen, een mensonterende en vreselijke klus. Maar wat doe je als je al zoveel dienstjaren hebt bij deze werkgever, niet gestudeerd hebt en geen andere keuze hebt dan te volgen? U begrijpt het vervolg wel. Bij zijn 40 jarig jubileum kreeg hij een gouden horloge. Was dat alsnog een soort genoegdoening vanuit directie of alleen een gebruikelijk ritueel?
Helaas is de broer van mijn moeder jaren terug aan kanker overleden. En vele van zijn collega’s met hem. Misschien zat er toch niet zo’n fris goedje aan de binnenzijde van de schoorsteen?
Mijn wijlen vader zei daarom vaak: hadden ze die schoorsteen maar afgebroken want het is voor veel Edenaren een vertegenwoordiging van schrijnend leed.
Met vriendelijke groet,
Henriette Egter van Wissekerke”
Een duidelijk verhaal, waarvan acte. Mevrouw heeft gelijk,: de Enka was niet alleen maar een mooie plek. Behoud van monumenten mag niet tot een eenzijdige uitleg van de geschiedenis leiden. Herbestemmen is niet het kiezen van de kersen uit de historie, die een nieuwe eigenaar toevallig goed smaken. Het leed van het fabriekswerk, maar ook de Enka-stank die in heel Ede te ruiken was, en de gifpluim, die op 40 meter diepte in de bodem langzaam naar Wageningen trekt, zijn ook waarheden die we altijd onder ogen moeten zien. Ook dat is deel van het verhaal van de Enka.
Foto Poortgebouw: Jan van Dalen
