De even prachtige als problematische koepel in het hoofdkantoor van Gist (Delft)
Sociale ondernemer en technoloog Jacques van Marken (1845-1906) richtte in 1869 de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek op net buiten de stadsomwalling van Delft. Het kantoorgebouw van deze fabriek is in 1907 gebouwd. In het imponerende gebouw was ook ruimte voor de directie van de Nederlandse Olie Fabrieken en de lijmfabriek (andere ondernemingen van Van Marken en zijn vrouw). De ontwerpers K. Muller en B. Schelling hielden hier rekening mee bij het ontwerp: de linkervleugel was voor de Gist (hun fabriek lag links van het gebouw), de rechtervleugel voor Calvé (hun terrein lag rechts van het gebouw).
Als bouwstijl kozen zij voor de Um-1800 stijl. Deze stijl maakt gebruik van traditionele elementen als natuursteen, erkertjes en ornamenten in combinatie met moderne constructiemethodes. Kenmerkend aan het gebouw is de grote centrale hal met glazen koepel met een patroon van zandkleurig, geel, blauw en helder glas. De glazen koepel staat in deze blog centraal.
De centrale hal van het kantoor heeft een groot glazen plafond (‘de koepel’). Dit plafond bestaat uit acht gebogen stalen spanten met daarop vijftien stalen gordingen. In deze gordingen zijn zestien stalen frames gelegd met daarin per frame gemiddeld 22 glazen ruitjes. Deze frames zijn opgebouwd uit twee stalen L-profielen aan de randen en twee T-profielen in het midden. In totaal zijn er ca 3600 ruitjes. Boven het glazen plafond ligt het eigenlijke dak in de vorm van een lichtkap.
Het glazen plafond moet nodig gerestaureerd worden. De fondsenwerving is onlangs begonnen (zie grootekantoor.nl). Door corrosie (door condenswater) zijn de stalen frames uitgezet in volume. Voor wie niet uit de restauratiehoek komt: je kunt het een beetje vergelijken met bladerdeeg. Het staal zet zich op eenzelfde manier uit en kan wel 7 keer haar oorspronkelijke volume innemen. Dit zorgt voor druk op de glazen ruitjes. Met als gevolg dat al diverse ruitjes zijn gebroken.
In de loop der tijd zijn veel ruitjes in het glazen plafond vervangen. Soms met gekleurd glas uit andere panden, bijvoorbeeld uit kerken. Bureau Polderman heeft de ruitjes nader onderzocht. Het gaat om 3mm gekleurd kathedraalglas (Tisch Kathedral), vastgezet met asbesthoudende stopverf aan de bovenzijde en met kit/welpasta aan de onderzijde. Diverse van de niet-originele ruiten hebben een afwijkende textuur en kleur. De meest voorkomende kleuren zijn:
– Amber
– Lichtamber
– Licht geel/groen
– Blauw
– Lichtblauw
– Licht blauwgroen
– Lichtroze
– Blank
De afwijkende structuur die is aangetroffen lijkt op Byzantijn fijn. De ruiten hebben een verschillende mate van doorzichtigheid. Dit kan komen door de ouderdom, vervuiling of door vervangen ruiten met een andere mate van doorzichtigheid.
Bij BOEi zijn mijn collega’s al enige tijd in samenwerking met Bureau Polderman aan het onderzoeken wat de beste aanpak is voor de restauratie van de glazen koepel. Dat de ruitjes vastgezet zijn met asbesthoudende stopverf helpt hierbij niet. Eerder is gekeken of de ruitjes door middel van een folie vastgeplakt konden worden om het eruit vallen te voorkomen maar dat was geen toekomstbestendige oplossing
Om het asbest te verwijderen en verdere corrosie tegen te gaan moet het frame gestraald en behandeld worden. Hiervoor moeten de frames losgehaald worden. De fragiele samengestelde frames zijn er helaas niet per frame uit te halen maar moeten echt gedemonteerd worden. Daarvoor moeten de ruitjes er uit…
Bij een proef waarbij 72 ruitjes voorzichtig zijn verwijderd, zijn slechts 5 ruitjes heel uit het frame gekomen. Het glas verwijderen en daarna de frames demonteren is dus geen optie.
De volgende stap was onderzoeken of na herstel van de frames de ruitjes te vervangen zijn voor hetzelfde materiaal. Vergelijkbaar kathedraalglas blijkt echter zeer kostbaar. Daarnaast voldoet het glas niet aan de gewenste veiligheidseisen. Op dit moment wordt onderzocht of er een bewerking mogelijk is waardoor dit wel het geval is of dat dit mogelijk is met een ander type glas.
Daarnaast wordt onderzocht welk vervangend materiaal we kunnen gaan gebruiken in plaats van glas. Het moet vergelijkbare kleuren, transparantie en textuur hebben, voldoen aan de veiligheidseisen, en niet te zwaar zijn. Een optie waarnaar gekeken wordt is plexiglas. Dat is namelijk in alle kleuren te verkrijgen, voldoet vermoedelijk aan de veiligheidseisen en is licht in gewicht. Verschillende testen moeten nog uitwijzen of het vervolgens zo te bewerken is dat ook de transpiratie en textuur vergelijkbaar is.
Ook de bevestigingsmethode van de ruitjes, de temperatuurwisselingen rondom de koepel en de corrosie moet nog worden aangepakt.
Bronnen:
- Ing. M. Bäcker, Bouwhistorische Verkenning Het kantoorgebouw der N.V. “De Vereenigde Kantoorgebouwen”, Rotterdam 2021
- Jolanda Versteeg, Bureau Polderman, Notitie Glaspanelen lichtkap Grote Kantoor Delft, 7 augustus 2023
- Iris Vernooij, BOEi bouwkundige verantwoordelijk voor de restauratie van het Groote Kantoor
Door Kim Heuvelmans
