De kerstperiode zit voor velen van ons vol met tradities en vaste patronen. Sommige hiervan zijn officiëler en/of betekenisvoller dan anderen: van lichtjes, kerstpakketten, kerstbomen en kerstnachtdiensten tot het kijken van films over Prinses Sissi en het eten van stol. Na onderzoek (o.a. The Invention of Traditon van Erik Hobsbawm in de jaren 80) blijken veel tradities vaak minder oud dan gedacht. Het bekendste voorbeeld is de schotse kilt. Dit nationale symbool stamt uit de zestiende eeuw. Hoewel het al erg oud is, is het geen traditie die terug te voeren is naar de Kelten. Een ander mooi voorbeeld is de typische Viking helm met horens: de Vikingen hadden nooit horens op hun helm. Het beeld stamt uit de 19e eeuw.
Veel van onze huidige kersttradities zijn ook afkomstig uit de negentiende eeuw. Sommige tradities hebben een oudere oorsprong en zijn in de loop der tijd aangepast en ontwikkeld. Het is immaterieel erfgoed: ‘Cultuuruitingen die door erfgoedgemeenschappen worden beleefd als erfgoed en hen een gevoel van identiteit en continuïteit geven. Dit immaterieel erfgoed wordt steeds opnieuw vormgegeven in samenhang met maatschappelijke veranderingen en in interactie met de sociale omgeving en van generatie op generatie doorgegeven.’
Midwinterhoornblazen
Een van deze tradities is het midwinterhoornblazen in Gelderland en Overijssel. Hierbij wordt een lange, licht gebogen, houten hoorn wordt geblazen om op de eerste zondag van Advent de komst van het kerstkind aan te kondigen. Op 6 januari met Driekoningen wordt vervolgens afgeblazen. De officiële eerste vermelding van een midwinterhoorn stamt uit het begin van de negentiende eeuw (1814) maar de hoorns zelf zijn al te zien in het Utrechts Psalter uit 850. De traditie is halverwege de vorige eeuw voor het eerst echt georganiseerd in Twente en daarna ook in de Achterhoek en op de Veluwe steeds (of weer?) populairder geworden. Meer weten over het midwinterhoornblazen in Denekamp? BOEi maakte er eerder een video over voor Mensen Vertellen over Monumenten.
Op het internet zijn over het ontstaan van de bekendste kersttradities allerlei leuke korte stukjes geschreven. Zie hier een selectie:
Kerstpakketten
De traditie van het kerstpakket stamt uit de negentiende eeuw toen boerenknechten een mand met voedsel meekregen om thuis met het kerstfeest te kunnen eten.
https://isgeschiedenis.nl/reportage/waar-komt-het-kerstpakket-vandaan
Het kerstdiner
De uitgebreide maaltijd met kerst werd in Nederland gebruikelijk in het begin van de twintigste eeuw en is een uit Engeland overgenomen traditie waar Elizabeth I al grote uitgebreide kerstdiners gaf met veel suikerwerk. De huidige versie stamt, zoals verwacht, uit de negentiende eeuw.
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-het-kerstdiner
https://www.europeana.eu/nl/item/2021659/1980_0197
De kerstman
De kerstman is gebaseerd op de Nederlandse Sint-Nicolaas en stamt mogelijk al van de Noorse god Wodan. Meer hierover, en de rol van coca-cola op de kerstman: https://historiek.net/de-kerstman-van-odin-tot-santa-claus/9911/
https://www.europeana.eu/nl/item/2021609/objecten_36387
De kerstbal
De kerstbal stamt af van de heksenballen: glimmende ballen om heksen en kwade geesten te verjagen. Deze ballen werden in de negentiende eeuw gebruik als ornament ter vervanging van de papieren slingers, appels en figuurtjes die in kerstbomen gehangen werden.
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-de-kerstbal
De kerststol
De herkomst van de kerststol is niet exact bekend, maar blijkt in 1438 al in Dresden bekend te zijn. https://www.bakkersinbedrijf.nl/recept_artikelen/die-schone-de-geschiedenis-van-de-kerststol
De kerstboom
Germanen vierden midwinternacht met een groene boom versierd met appels en dergelijke om het nieuwe seizoen te vieren. In de late middeleeuwen werden de bomen gebruikt bij Christelijke wintertradities (oude gebruiken werden opgenomen in het Christendom). In de zestiende en zeventiende eeuw plaatste gegoede Duitsers een boom in huis en dit gebruik is langzaam via emigranten en huwelijken (Albert en Victoria bijvoorbeeld) overgenomen in andere landen. https://historiek.net/kerstboom-geschiedenis-oorsprong/87878/
De kerstkaart
De commerciële kerstkaart stamt uit Engeland en het succes ervan is nauw verbonden met de opkomst van de Uniform Penny Post. Hiermee kon voor 1 penny een brief verstuurd worden door heel het Verenigd Koninkrijk en kon ook de grote massa een kaartje betalen. In Nederland ontstond de kerstkaart in 1871 met de komst van de briefkaart.
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-geschiedenis-van-de-kerstkaar
Door Kim Heuvelmans
Meer weten? Kijk dan bij deze bronnen:
https://historiek.net/thema/kerst/
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/kerstdossier-alles-wat-je-wil-weten-over-kerst
https://www.immaterieelerfgoed.nl/
https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/midwinterhoornblazen
Foto header: Centraal Station in Utrecht rond 1957 door L.H. Hofland, collectie het Utrechts Archief
