Rond 1900 was het gebruik van elektriciteit in industrie en huishoudens in Nederland langzaam op gang gekomen. Omdat het de kleine lokale elektriciteitsproducenten de vraag niet kon bijhouden, liet de Provinciale Noordbrabantsche Electriciteits-Maatschappij (PNEM) tussen 1915 en 1919 haar eerste centrale bouwen in Geertruidenberg. Dit werd de Dongecentrale, een massief metselwerk in traditionele vormen, met grote schoorstenen. Met zijn vermogen om 18,5 Megawatt aan stroom te leveren was de centrale geen kleine jongen, maar na de Eerste Wereldoorlog schakelde Nederland zo snel over op elektra dat al snel een grote uitbreiding nodig was. In 1931 werd daarom de Dongecentrale II in gebruik genomen, ontworpen in functionele ingenieursstijl door bureau DHV en geïnspireerd op de grote industriecomplexen uit het Ruhrgebied. In de jaren 50 was het allemaal alweer te klein en werd de centrale nog eens uitgebreid met een aantal bijgebouwen.
In deze periode werd twee kilometer naar het noorden aan de rivier de Amer een nieuwe centrale gebouwd. In de jaren 70 werd deze ‘Amercentrale’ zo krachtig dat die aan de Donge grotendeels overbodig was geworden. De laatste werd daarom omgebouwd tot STEG-centrale, wat staat voor ‘Stoom en Gas centrale’, waarbij door de verbranding van aardgas stoom wordt geproduceerd die de turbine en generator aandrijft. Steenkool hoefde niet meer per schip aangevoerd te worden en omdat een STEG heel snel op te starten is – kwestie van acht uren- , werd de Dongecentrale alleen nog gebruikt om bij te springen bij pieken in de stroombehoefte.
Zo zou de centrale met een vermogen tot 128 Megawatt nog tot met 2010 blijven werken. In dat jaar vond een noodlottig ongeval plaats in de machinerie en besloot Essent dat repareren niet rendabel meer was. De Dongecentrale werd gesloten. Alsof het personeel per ommegaande de lamp uit deed en vertrok, zo is het gebouw achtergelaten. Toen BOEi het pand voor het eerst betrad, lag het bedrijfslogboek van de STEG met de laatste aantekeningen nog gewoon op tafel.
Foto boven: De Dongecentrale II (foto Jan van Dalen 2012)
Foto onder: Dongecentrale I – historische foto, datum onbekend
Bron tekst: Dongecentrale. Bouwhistorisch Onderzoek en Waardebepaling. V. Delmee en F. Haans, 2012. Monumenten Adviesbureau, Nijmegen
