Dit artikel maakt deel uit van het boek KIJK!, over 25 jaar herbestemmen door BOEi.
Het is nu een ongelofelijk mooi complexje in de havenkom van Etten-Leur. Maar toen BOEi het in 2004 overnam van de gemeente was het ‘een rotte kies’, zegt Jan-Willem Andriessen, destijds projectontwikkelaar namens BOEi. Hij zakte tijdens een eerste bezoek door een stuk vloer heen. “Daarna volgde ik het spijkerpatroon op de planken, dan wist ik dat er een balk onder zat.” Bouwkundig dus een ramp én het stonk er verschrikkelijk, dat weet hij ook nog goed. “Het was één grote duiventil. Er lag een laag van tien centimeter stront op de bovenste verdieping.”
Vet koken
De Ster werd in 1913 gebouwd als zeepziederij. Vet werd gekookt en diende als basis voor zeep. Na een aantal jaren werd zeep al meer op een chemische wijze geproduceerd en werd het zeepzieden gestopt aan de Geerkade. Na 1920 was het gebouw in gebruik als werktuigenfabriek voor weegapparatuur. De Ster bestaat uit twee gebouwen: een laag witgeverfd bakstenen voorgebouw met een houten dakconstructie en een drielaags gebouw daarachter met gietijzeren vensters. Oorspronkelijk hoorde er ook een schoorsteen met ketelhuis bij: de schoorsteen werd in 1992 al afgebroken vanwege de gevaarlijk bouwvallige staat. Een achtpuntige ster in reliëf en de naam van de fabriek sieren de gevels en herinneren aan de oorspronkelijke functie van het gebouwtje.
Geen laaghangend fruit
Dit is typisch zo’n opdracht waar BOEi in actie komt, zegt Andriessen. “BOEi is er niet voor laaghangend fruit, maar gaat aan de slag met de moeilijkste gebouwen die er zijn om te herbestemmen. Een beetje projectontwikkelaar bukt niet als ‘ie een kwartje ziet liggen, maar dat is bij BOEi dus anders.” Dit kleine fabriekscomplex stond al jaren te verkruimelen. Rijksmonument, industrieel erfgoed, maar in erbarmelijke staat en veel te moeilijk om als reguliere projectontwikkelaar geld aan te verdienen.
Een nabijgelegen molen kon wel snel worden gerestaureerd: de plaatselijke bevolking liep vlot warm voor een bijdrage aan het herstel van wat natuurlijk het toppunt is van Hollands Erfgoed. In gedeeltes kon de vroegere molen helemaal opnieuw worden opgebouwd. In 1998 was het herstel van korenmolen De Lelie afgrond.
Dichtspijkeren
De zeepziederij sprak heel wat minder tot de verbeelding, dus kwam BOEi in beeld. Maar, zegt Andriessen: “Dit was erg moeilijk dicht te rekenen.” Het eerste probleem was bovendien: hoe krijgen we de duiven eruit. Andriessen meent zich te herinneren dat de aannemer, nadat alle pogingen op niets waren uitgelopen, het gebouw voor de bouwvakantie gewoon hermetisch dichtspijkerde. “Kon hij ze een paar weken later dus gewoon opvegen. Dat zou je nu niet meer doen, nee.”
Bodemsanering
In het complex zat ook nog een sanitair gebouwtje voor de waterrecreanten van de historische haven. Voor de restauratie van start kon gaan was enige bodemsanering noodzakelijk en een shoveltje schoof daarbij teveel grond weg, waardoor het bijgebouw, waar het sanitair zat, instortte. Omdat dit bouwkundig toch geen enkel belang had, treurde niemand erom. Het was eerder een geluk bij een ongeluk: er kwam een compleet nieuw toiletgebouw.
Na de restauratie werd er een nieuwe invulling gevonden: Stichting De Zuidwester vestigde in het gebouw een kantoor en horeca waar mensen met afstand tot de arbeidsmarkt werk- en leerervaring op kunnen doen. In 2018 kocht de eigenaar van het nabijgelegen restaurant Het Havenhuis, de voormalige zeepfabriek over van BOEi, om er nog meer horeca in te gaan vestigen. Voor BOEi kwamen daarmee middelen vrij om nieuwe kwartjes van de grond op te rapen.
Gebiedsontwikkeling
De Leurse haven heeft zich door de restauratie inmiddels ontwikkeld tot een prettige locatie. Er zijn nieuwe woningen aan de Geerkade gebouwd, de haven is uitgebreid met een zwaaikom, molen De Lelie is open voor bezichtigingen en er is een winkeltje waar producten van de molen te koop zijn. De restauratie van het bestaande erfgoed is hier de drager van een hele nieuwe gebiedsontwikkeling. Een vervallen stukje Etten-Leur is nu een populaire plek om uit eten te gaan, te wonen, te werken en te recreëren.
Meer weten over ‘KIJK!, 25 jaar herbestemmen in Nederland’? Op onze website leest u meer over het boek en hoe u een exemplaar van dit bijzondere boek kunt bemachtigen.
